2013.07.16

Życie jest piękne: Dlaczego ziewamy?

Wszyscy czasem ziewamy! Ziewamy, gdy się nudzimy; ziewamy, gdy jesteśmy zmęczeni; ziewamy i przeciągamy się po obudzeniu; a czasem ziewamy, kiedy ktoś obok nas to robi, patrzymy na zdjęcie ziewającego albo nawet czytamy o tym. Co jest tego przyczyną?

Na czym polega ziewanie każdy wie. Spróbujmy teraz zebrać te wiadomości. Ziewanie jest to odruch (reakcja na jakiś bodziec, który może pochodzić z zewnątrz lub z wnętrza organizmu), polegający na otwarciu ust, wykonaniu głębokiego wdechu, chwilowego zatrzymania oddychania i powolnego wydechu, co kończy ziewanie. Towarzyszyć temu może zamykanie lub łzawienie oczu czy rozciąganie mięśni i przeciąganie się. U ludzi ziewnięcie trwa około 6s. Ziewają jednak nie tylko ludzie! Występuje ono u ryb, gadów, ptaków oraz ssaków i to w dodatku jeszcze przed narodzinami, w okresie życia płodowego.

Okazuje się także, że nie każde ziewnięcie jest takie samo, oraz że nie wszyscy z nas robią to tak samo i z jednakową częstością. Przeciąganie się i rozciąganie mięśni towarzyszące ziewaniu, częściej zachodzi po obudzeniu w porównaniu do ziewania wieczorem, przed pójściem spać. Dzięki temu rano zwiększa się nasza czujność, wzrasta aktywność ruchowa oraz pobudzenie mózgu i budzimy się „na dobre”. Na to kiedy ziewamy wpływ ma też wiek oraz to, jaka pora dnia nam najbardziej odpowiada, czyli jaki mamy tzw. chronotyp.

Jedni z nas to „ranne ptaszki”- wcześnie wstają i nie sprawia im to trudności, ale wieczorem trudno im jest się skupić. Inni z kolei nie lubią wczesnego wstawania i wolą późno chodzić spać. Badania wykazały, że typ pierwszy ziewa rzadziej od drugiego, a częstość ziewania wzrasta wieczorem, przed pójściem spać. Typ drugi za to ziewa znacznie częściej rano i w ciągu całego dnia, następnie mniej wczesnym wieczorem i znów więcej późno wieczorem.

Dlaczego ziewamy i jakie są funkcje ziewania? Okazuję się, że określenie czemu ma ono służyć nie jest wcale takie proste, a naukowcy mają kilka pomysłów, po co to robimy. Najpopularniejszy i najstarszy, bo znany już starożytnym ok 4 roku p.n.e, był pomysł, że ziewanie umożliwia wymianę „złego powietrza” z płuc i wzrost poziomu tlenu we krwi. Według tego ziewalibyśmy wtedy, kiedy natlenienie naszego organizmu byłoby niskie.

Dziś jednak tak hipoteza nie wydaje się być wystarczającym wyjaśnieniem dlaczego ziewamy. Chociażby dlatego, że po intensywnym wysiłku fizycznym, kiedy zwiększa się zapotrzebowanie na tlen, wcale nie zwiększa się częstotliwość ziewania. Inne pomysły na „usprawiedliwienie” tej czynności to np. to, że dzięki ziewaniu odbywa się chłodzenie naszego mózgu. Zimne powietrze wpływające wraz z ziewaniem miałoby wentylować nasz mózg. Jeszcze inni badacze podają, że czynność ta mogłaby wyrównywać różnice ciśnienia pomiędzy tym, które panuje w naszym uchu a tym w środowisku zewnętrznym. Pomagałoby wtedy w likwidowaniu nieprzyjemnego uczucia głuchoty w czasie np. lądowania samolotu.

Bardzo ciekawym wyjaśnieniem tego, dlaczego ziewamy jest hipoteza, że ziewanie służy ludziom oraz zwierzętom do komunikacji z innymi osobnikami. Jest to tzw. komunikacja niewerbalna, czyli bez użycia słów. Innymi słowy - mowa ciała. Ziewanie informuje o tym, że jesteśmy znużeni lub senni. U zwierząt natomiast może informować o głodzie czy zagrożeniu, lub może służyć do „odstraszania” wroga, kiedy to w czasie ziewania ukazują się potężne kły. Co ciekawe, częstotliwość ziewania u zwierząt zależy od ich pozycji w grupie - „przywódcy” grupy robią to częściej niż członkowie grupy im podlegli. Jeśli wyjaśnienie to byłoby prawdziwe, ziewanie stanowiłoby proces „wpisany” w procesie ewolucji w organizmy zdolne do niego, który ułatwiałby im funkcjonowanie w grupie.

Wszyscy doświadczyliśmy sytuacji, kiedy ziewnięcie jednej osoby wywołuje ziewanie u osób z otoczenia. Dlaczego ziewanie jest zaraźliwe? Zaraźliwość ziewania jest znana u ludzi i szympansów, a niektóre badania wskazują, że zarażają się też inne małpy i psy. To czy jesteśmy podatni na zarażenie ziewaniem, zależy od naszych zdolności do empatii, czyli zdolności do odczytywania stanu psychicznego i nastroju innych. Patrzenie na ziewającego lub nawet słuchanie go aktywuje w naszym mózgu specyficzne obszary i sieci komórek nerwowych. Ważną rolę pełnią tzw. neurony lustrzane. Są grupy komórek nerwowych, które wykazują aktywność wtedy, kiedy obserwujemy wykonywanie czynności przez inna osobę. W uproszczeniu można więc stwierdzić, że kiedy obserwujemy działanie innej osoby, to nasz mózg tworzy symulację ruchu nie powodując rzeczywistego poruszania się. Taka symulacja może ułatwić późniejsze wykonywanie danej czynności. Dzięki temu uczymy się przez odwzorowanie.

Niektóre obszary mózgu zaangażowane w zjawisko zaraźliwego ziewania: neurony lustrzane odpowiedzialne za obserwację i odwzorowanie ruchów oraz obszary odpowiedzialne za zachowania socjalne i empatię.

Neurony lustrzane zostały odkryte w latach 90-tych XX wieku przez zespół naukowców badających mózg makaków. To dzięki nim jesteśmy w stanie odgadnąć czyjeś intencje czy nastrój. Właśnie neurony lustrzane są prawdopodobnie odpowiedzialne za zjawisko zaraźliwości ziewania. Ciekawe jest to, że dzieci przed ok. 5 rokiem życia nie są zdolne do zarażania się ziewaniem, co wskazuje na to, że umiejętność tę nabywamy z wiekiem i rozwojem naszych zdolności empatii i zdolności odczytywania nastrojów i emocji innych ludzi.

Pomimo wielu pomysłów na wyjaśnienie kwestii ziewania, ciągle ma ona kilka tajemnic, a naukowcy ciągle szukają odpowiedzi na pytanie: po co i dlaczego ziewamy?

Agnieszka Michalska

Na podstawie:

1. „Yawning in morning and evening types” Iole Zilli, Fiorenza Giganti, Piero Salzarulo Physiology & Behavior 91 (2007) 218–222

2. „Yawning and stretching predict brain temperature changes in rats: support for the thermoregulatory hypothesis” Melanie L. Shoup-Knox1, Andrew C. Gallup, Gordon G. Gallup Jr., Ewan C. McNay Frontiers in neurocsience 24 September 2010

3. „Why do we yawn?” Adrian G. Guggisberga, Johannes Mathisb, Armin Schnidera, Christian W. Hessb Neuroscience and Biobehavioral Reviews 34 (2010) 1267–1276

4. „Yawning: Unsuspected avenue for a better understanding of arousal and interoception” Olivier Walusinski Medical Hypotheses 67 (2006) 6–14

5. „Why do we yawn? The importance of evidence for specific yawn-induced effects” Adrian G. Guggisberga, Johannes Mathisb, Armin Schnidera, Christian W. Hessb Neuroscience and Biobehavioral Reviews 35 (2011) 1302–1304